Ochrona społeczeństwa
Humanitarne i praworządne traktowanie osób pozbawionych wolności
Resocjalizacja skazanych

      Zakład Karny w Zarębie jest jednostką typu półotwartego dla skazanych mężczyzn - recydywistów penitencjarnych oraz odbywajacych karę po raz pierwszy (zmiana przeznaczenia jednostki zgodnie z Zarządzeniem Nr 34/18 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 10 lipca 2018 roku). Pojemność jednostki została określona na 454 miejsc. Jednostka dysponuje dwiema celami dla skazanych poruszajacych się na wózkach inwalidzkich.
      We wrześniu 1948 r. powołano do życia samodzielną jednostkę: Ośrodek Pracy Więźniów w Zarębie. Pomysł powołania do życia tego rodzaju miejsc odosobnienia wysunął minister bezpieczeństwa publicznego Stanisław Radkiewicz. Jak wynika z zachowanej dokumentacji resortu bezpieczeństwa, włączenie więźniów do działalności produkcyjnej miało rozwiązać problem tzw. produktywizacji. Kierowani do pracy w kamieniołomach mieli pracować przy kruszeniu i sortowaniu kamienia. "Wydaje się, że ośrodki pracy więźniów były formą pośrednią pomiędzy klasycznym więzieniem i obozem pracy". Była to jednostka typu półotwartego. Architekturą i położeniem swoim nie przypominał tradycyjnego więzienia odznaczającego się ponurymi gmachami z bardzo małymi okratowanymi otworami okiennymi. Na potrzeby zakwaterowania więźniów wybudowano odpowiednio przystosowane obiekty parterowe o zabudowie szeregowej. W tym miejscu wypada wspomnieć, że w oknach ośrodka nie było krat. Pomieszczenia mieszkalne zamykane były tylko w nocy. W ciągu dnia więźniowie swobodnie poruszali się po całym jego terenie.
      Powstanie jednostki wiązało się z brakiem siły roboczej przy wydobyciu bazaltu w Lubańskich Kamieniołomach Drogowych, w skład których wchodziły następujące zakłady: Księgińskie Kamieniołomy Drogowe w Lubaniu-Księginkach, Sulikowskie Kamieniołomy Drogowe w Sulikowie, Zarębiańskie Kamieniołomy Drogowe w Zarębie.
Materiały budowlane oraz teren pod budowę Ośrodka Pracy Więźniów zabezpieczyły Lubańskie Kamieniołomy Drogowe. Natomiast Wydział Więziennictwa przy Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego we Wrocławiu siłę roboczą, która stanowili więźniowie odbywający karę pierwszy raz. Więźniowie stanowili także siłę roboczą w okolicznych kamieniołomach, gdzie zatrudnieni byli głównie w charakterze ładowaczy urobku bazaltu na wolnym powietrzu. Zatrudniani byli do szeregu prostych, przy tym ciężkich, prac fizycznych. Do pracy konwojowani byli przez żołnierzy KBW w Jeleniej Górze. Żołnierze ci zakwaterowani byli na terenie ośrodka w namiotach wojskowych, rozłożonych na terenie obecnego boiska sportowego.
     Zasadniczym celem wykonywania kary pozbawienia wolności, w myśl obowiązujących wówczas przepisów, było zaszczepienie nawyku do pracy, aby po wyjściu na wolność, byli więźniowie, mogli stać się pożytecznymi członkami społeczeństwa.
     W wyniku amnestii ogłoszonej w 1956 roku, zmniejszyła się znacząco ilość więźniów i w tym samym roku Ośrodek Pracy Więźniów w Zarębie przestaje istnieć. Dyrekcja Zarębiańskich Kamieniołomów Drogowych, jako ówczesny właściciel obiektów ośrodka, zmienia ich przeznaczenie na magazyny i hotel dla robotników zwerbowanych z innych części kraju do pracy w kamieniołomach.
     Ponowne otwarcie jednostki więziennej w Zarębie nastąpiło w marcu 1958 roku. Administracyjnie i organizacyjnie reaktywowana jednostka podporządkowana jest Więzieniu Karno-Śledczemu w Lubaniu Śląskim, które podlegało Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
      Głównym miejscem pracy więźniów były ponownie okoliczne kamieniołomy. W tym okresie, tj. w latach 1960-1964, funkcjonowała tu Zasadnicza Szkoła Zawodowa Elektryczna. W tym też okresie rozpoczęto szkolenie z zakresu szkoły podstawowej. W roku 1969 w ramach Zbiorczej Szkoły Gminnej w Siekierczynie utworzone zostaje Podstawowe Studium Zawodowe, wynikające z potrzeby rozszerzenia szkolenia. Ministerstwo Sprawiedliwości nigdy nie umieściło tego Studium w wykazie szkół przywięziennych. Była to placówka podległa Kuratorium Oświaty, której Zakład Karny udostępniał pomieszczenia do prowadzonej działalności. Jednocześnie prowadzone są szkolenia kursowe. Skazani mogą zdobyć zawód spawacza, spawacza elektrycznego czy też palacza.
     Lata 1961-1964 w dziejach Oddziału Zewnętrznego, tzw. OZ-u, upamiętniły się tym, że był to okres największego przeludnienia jednostki. Ilość więźniów dochodziła do 1200 osób, podczas gdy kubatura pomieszczeń mieszkalnych przewidywała tylko 670 miejsc. Ilość miejsc określało wówczas ilość metrów sześciennych danego pomieszczenia.
Przez cały ten czas, teren więzienia ogrodzony był tylko przez płot z drutu kolczastego. W 1967 roku więzienie zostało otoczone murem a wewnątrz pozostawiono ogrodzenie z drutu kolczastego. Dla celów ochronnych, między innymi dla przeciwdziałania ucieczkom, pomiędzy mur a ogrodzenie z drutu wpuszczono psy. Psy służbowe wykorzystywane były również podczas konwojowania do zatrudnienia i w czasie jego wykonywania.
     W roku 1969 wykonany został kapitalny remont obiektów mieszkalnych, przystosowujących je jednocześnie do prawidłowego wykonywania kary pozbawienia wolności, ponieważ wejście w życie nowych kodeksów w miejsce kary więzienia nakazuje karę pozbawienia wolności. W latach 1970-1992 odbywają tu karę pozbawienia wolności skazani recydywiści.
     W dniu 8 stycznia 1972 roku, dotychczasowy Oddział Zewnętrzny Aresztu Śledczego w Lubaniu staje się samodzielną jednostką typu półotwartego dla recydywistów. Zakład Karny w Zarębie Górnej (aktualnie nazwa miejscowości Zaręba) jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej. Zakład ten został utworzony Zarządzeniem Nr 1/72/CZZK Ministra Sprawiedliwości z dnia 08.01.1972r. w sprawie utworzenia Zakładu Karnego w Zarębie Górnej.
     W sierpniu 1972 roku w części Zakładu Karnego utworzony został Ośrodek Przystosowania Społecznego. Dla potrzeb OPS-u wydzielono trzy  pawilony (oddziały C, D i E) mieszkalne. Ogrodzenie z siatki zwieńczone drutem kolczastym oddzielało teren OPS-u od pawilonów mieszkalnych zakładu karnego, gdzie zakwaterowani byli skazani recydywiści. W tym okresie w Zakładzie Karnym odbywają karę skazani recydywiści z wyrokiem do 5 lat pozbawienia wolności.
     Bezpośrednie sąsiedztwo skazanych z Zakładu Karnego i umieszczonych z Ośrodka Przystosowania Społecznego źle wpływało na prowadzone oddziaływania resocjalizacyjne tych pierwszych. Spowodowane to było zachowaniem umieszczonych (bo tak nazywało się kategoria osób pracujących w OPS-ach), które było znacznie gorsze od zachowania i postawy skazanych recydywistów.
     W 1975 roku Ośrodek Przystosowania Społecznego w Zarębie zostaje zlikwidowany. Umieszczonych rozwieziono do innych tego typu jednostek. Teren byłego OPS-u ponownie zostaje podporządkowany Naczelnikowi Zakładu Karnego stanowiąc z nim nierozerwalną całość.
      Wydarzenia początku lat osiemdziesiątych nie ominęły jednostki, podobnie jak i innych jednostek Więziennictwa. Strajki z lat 1980-1981 mające swój początek niemal we wszystkich zakładach produkcyjnych rzutowały na nastroje skazanych, albowiem praktycznie 90% skazanych była zatrudniona w różnych zakładach poza murami więzienia. Skazani również mieli swoje postulaty i żądania. Najbardziej charakterystyczne wystąpienie to protest skazanych zatrudnionych w Zakładach Górniczych „KONRAD” w Iwinach. Skazani solidaryzując się ze strajkującymi pracownikami cywilnymi, nie tylko w tym przedsiębiorstwie, po zakończonej zmianie nie wyjechali na powierzchnię przez kilka kolejnych dni, rozpoczęli protest pod ziemią, między innymi, przy stacji pomp chroniących zakład przed zalaniem. Fakt ten uniemożliwiał podjęcie siłowych rozwiązań w tej sprawie. Na prośbę Ryszarda Sawickiego z górniczej Solidarności do negocjacji ze strajkującymi przystąpił zastępca przewodniczącego regionu dolnośląskiego związku, były więzień polityczny Karol Modzelewski, który negocjacje doprowadził do końca.
     W tym też okresie, na terenie zakładu, działalność duszpasterską rozpoczynana Kościół. Jest to spełnienie jednego z postulatów skazanych. Skazani bardzo licznie uczestniczą w nabożeństwach, jednak frekwencja ta maleje w latach następnych.
     Lata osiemdziesiąte to systematycznie ogłaszane różne akty łaski pozwalające zmniejszać liczbę skazanych w polskich zakładach karnych. Liczba miejsc, czyli tzw. pojemność, w tym okresie obliczona była na 560 osób. Liczba skazanych wahała  się w granicach 400-500 osób. Wszyscy skazani, bądź prawie wszyscy, byli zatrudnieni w różnych przedsiębiorstwach, m.in. kamieniołomach, budownictwie, drogownictwie oraz przy obróbce granitu na terenie przyległym do zakładu karnego.
     Nowy rozdział w dziejach zakładu karnego nastąpił w 1993 roku. W wyniku przeprowadzonej reorganizacji Minister Sprawiedliwości określił nowe przeznaczenie Zakładu Karnego w Zarębie, jako jednostka typu półotwartego dla recydywistów penitencjarnych, ale powołano do życia i inne oddziały. Jednym z nich był oddział aresztu śledczego (dla potrzeb którego, przeprowadzono kapitalny remont i adaptację pawilonu A), oraz oddział dla odbywających karę po raz pierwszy typu półotwartego.
     W maju 1993 roku Kuratorium Oświaty aktem likwidacyjnym Nr KO/D/014-2/KH/93 z 24.05.1993 r. rozwiązał Podstawowe Studium Zawodowe. Od tego czasu szkolenie skazanych w tutejszym Zakładzie Karnym, odbywa się tylko w systemie kursowym.
     Przeznaczenie Zakładu Karnego w Zarębie wielokrotnie ulegało zmianie.  Określone w zarządzeniu Nr 17/99/CZSW ministra Sprawiedliwości z dnia 21 maja 1999 roku pozostaje takie same jak opisane wyżej. Zmiany następują w 2000 roku, kiedy to Minister Sprawiedliwości Lech Kaczyński Zarządzeniem Nr 12/00/CZSW z dnia 11 lipca 2000 roku zmienia zasadniczo przeznaczenie zakładu, które przedstawia się następująco: Zakład Karny w Zarębie jest zakładem typu półotwartego dla odbywających karę po raz pierwszy z oddziałami: dla młodocianych oraz aresztu śledczego. Zgodnie z Zarządzeniem Nr 18/13 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 25 marca 2013 r., jednostka przeznaczona była dla skazanych mężczyzn z oddziałami: -zakładu karnego typu półotwartego dla odbywających karę po raz pierwszy; -zakładu karnego typu zamkniętego dla odbywających karę po raz pierwszy; -zakładu karnego typu zamkniętego dla młodocianych; -zakładu karnego typu półotwartego dla recydywistów penitencjarnych. Pojemność jednostki została określona na 470 miejsc. Ostatnie lata ubiegłego stulecia do dnia dzisiejszego to dla zakładu czas prowadzonych systematycznie modernizacji i remontów. Po kapitalnym remoncie i zmianie przeznaczenia powstają nowe obiekty takie jak kotłownia, pralnia i kuchnia ze stołówką.
     Zgodnie z Instrukcją Nr 27/10 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 19 listopada 2010 roku w sprawie tworzenia i organizacji oddziałów penitencjarnych w zakładach karnych i aresztach śledczych w Zakładzie Karnym w Zarębie z dniem 29 listopada 2010 roku powołano do życia oddziały penitencjarne nr I i II.
      W zakładzie karnym funkcjonuje biblioteka, jednostka dysponuje boiskami sportowymi przeznaczonymi do gry w piłkę siatkową i nożną oraz wyodrębniony teren rekreacyjny wyposażony w przyrządy do ćwiczeń.
     W zakładzie od 1995 roku funkcjonuje ekumeniczna kaplica, w której odprawiane są nabożeństwa, wcześniej posługi religijne odbywały się w świetlicy centralnej. Od tego roku zawsze w Wielki Poniedziałek ma miejsce wizyta duszpasterska Biskupa Legnickiego. Dzień ten ostatecznie został ogłoszony Dniem modlitwy za skazanych. Posługę duszpasterską sprawuje proboszcz parafii p.w. Wniebowzięcia NMP w Zarębie, którymi kolejno byli: ks. Zygmunt Gontarz, ks. Stanisław Boczoń i ks. Franciszek Molski, ks. Piotr Chorążyczewski, a od 2018 roku ks. Artur Węgiel.

Dział Dozoru Elektronicznego

Od roku 2023 w Zakładzie Karnym w Zarębie funkcjonuje Dział Dozoru Elektronicznego. Do zadań służbowych funkcjonariuszy wchodzących w skład tego działu należy realizacja czynności materialno-technicznych w Systemie Dozoru Elektronicznego (SDE), które swym zakresem obejmują w szczególności:

• Sprawdzanie warunków technicznych do odbywania kar, środków karnych i zabezpieczających w Systemie Dozoru Elektronicznego,
• Instalacje urządzeń monitorujących u osób objętych SDE,
• Kontrolę prawidłowości działania środków technicznych,
• Deinstalację urządzeń monitorujących,
• Realizację wizyt związanych z naruszeniem warunków odbywania kary przez osoby objęte systemem.

Funkcjonariusze czynności materialno-techniczne związane z obsługą Systemu Dozoru Elektronicznego realizują u osób objętych systemem, na terenach oddalonych do 200 km od jednostki macierzystej, zachowując tym samym skuteczną reakcję w przypadku pojawienia się nowego zadania do wykonania.

Nadzór merytoryczny nad realizacją czynności wykonywanych przez Działy Dozoru Elektronicznego sprawuje Biuro Dozoru Elektronicznego Centralnego Zarządu Służby Więziennej. 

System Dozoru Elektronicznego jest to kontrola zachowania osoby skazanej przy użyciu środków technicznych, na mocy orzeczenia sądu lub decyzji komisji penitencjarnej.  

W Systemie Dozoru Elektronicznego można kontrolować:

• przebywanie przez skazanego w określonych dniach tygodnia i godzinach we wskazanym przez sąd miejscu (dozór stacjonarny),
• bieżące miejsce pobytu skazanego, niezależnie od tego, gdzie skazany przebywa (dozór mobilny),
• zachowywanie przez skazanego określonej minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd  (dozór zbliżeniowy).