Ochrona społeczeństwa
Humanitarne i praworządne traktowanie osób pozbawionych wolności
Resocjalizacja skazanych

Rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego stała się okazją do realizacji kolejnego programu readaptacji społecznej dla odbywających karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym we Wronkach. Tym razem poprzez funkcjonujący w jednostce radiowęzeł wyemitowano cykl słuchowisk historycznych „Udane Powstanie w 10 minut”, dostępnych na stronie www.27grudnia.pl. W poszczególnych odcinkach przedstawiono anegdoty, fakty, relacje świadków wydarzeń oraz wyjaśnienia współczesnych badaczy Powstania Wielkopolskiego.

Wśród bohaterów tamtych wydarzeń warto dziś przybliżyć postać wyjątkową dla regionu, w którym funkcjonuje Zakład Karny we Wronkach z Oddziałem Zewnętrznym w Szamotułach - ppłk. Maksymiliana Ciężkiego. Był powstańcem wielkopolskim, oficerem Wojska Polskiego, a jego patriotyzm i żołnierska odwaga miały ogromny wpływ na losy II Wojny Światowej. Ppłk Ciężki, późniejszy architekt sukcesu złamania niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, tak pisał o początkach powstania na Ziemi Szamotulskiej:

27. grudnia 1918 roku na wieść o powstaniu w Poznaniu wespół z p. Wilhelmi utworzyliśmy oddziały powstańcze (...). Z 30 na 31 grudnia 1918 r. wraz z p. Wilhelmi poprowadziłem oddział powstańczy na Wronki. Dworzec zajęliśmy o godz. 1.30, miasto zaś w ciągu 31. grudnia, rozbrajając Grenzschutz i zajmując centralne więzienie.

Inne źródła potwierdzają, że do Wronek wyruszył pociągiem towarowym oddział składający się z około 60 powstańców pod dowództwem p. Wilhelmi. Można przypuszczać, że Wilhelmi, ciesząc się jako miejscowy, zasiedziały ziemianin większym autorytetem niż 20-letni Maksymilian Ciężki, objął nominalne dowództwo nad oddziałem. Jednocześnie ten ostatni, jako żołnierz z frontowym doświadczeniem został dołączony do ekspedycji jako jego zastępca lub doradca. Powstańcy zajęli Wronki bez walki. Jedyną niemiecką załogę miasta stanowił oddziałek 20 żołnierzy rezydujących w miejscowym więzieniu. Dowodzący Niemcami podoficer ustawił w głównej bramie więzienia karabin maszynowy i usiłował negocjować z Polakami z pozycji siły. Jednak w czasie rozmów sierżant Rębacz z szamotulskiego oddziału podszedł do niemieckich stanowisk i po prostu przeniósł karabin maszynowy na samochód, którym powstańcy podjechali pod więzienie. Widząc bezsensowność oporu Niemcy zgodzili się na kompromis, polegający na wspólnym obsadzeniu najważniejszych punktów miasta, po czym po kilku dniach dyskretnie opuścili Wronki. W tym samym czasie Szamotulanie przekazali obronę linii Warty w ręce oddziałów utworzonych na miejscu i powrócili do swego miasta. Wkrótce potem szamotulskie oddziały już w większej liczbie utworzyły linię północnego frontu powstania, obsadzając Czarnków, Wronki, Sieraków, Mikołajów, Gulcz, Rosko i Wrzeszczynę. Pod tą ostatnią miejscowością Szamotulanie stoczyli 4 lutego swą pierwszą poważną, ale i zwycięską walkę oraz ponieśli pierwsze straty w ludziach” [Barbara Ciężka, Marek Grajek: Maksymilian Ciężki 1898 – 1951. Poznań, 2008].

W okresie międzywojennym ppłk Ciężki współorganizował kurs kryptologii w Instytucie Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego. Uczestnicy tego kursu - Henryk Zygalski, Marian Rejewski i Jerzy Różycki, pracujący następnie pod dowództwem Ciężkiego w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego, w grudniu 1932 roku złamali szyfr Enigmy. Ich dokonania miały olbrzymie znaczenie dla przebiegu II Wojny Światowej.

Maksymilian Ciężki zmarł w Anglii w 1951 roku. Od 2008 r. spoczywa w kwaterze Powstańców Wielkopolskich na szamotulskim cmentarzu, znajdującym się w bezpośrednim sąsiedztwie szamotulskiej filii Zakładu Karnego we Wronkach. Przedstawiciele Służby Więziennej, pamiętając o wyjątkowej roli ppłk. Ciężkiego, w rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego, zapalili na jego grobie znicze, oddając w ten symboliczny sposób hołd wszystkim Powstańcom Wielkopolskim.

Tekst: mjr Danuta Zielińska

Zdjęcia: mjr D. Zielińska/Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego