MIĘDZYNARODOWY DZIEŃ MEDIACJI
Międzynarodowy Tydzień Mediacji
20 października obchodzimy Międzynarodowy Dzień Mediacji, a pomiędzy 16 a 21 października w całym kraju organizowany jest Tydzień Mediacji. Jak co roku w wielu miejscach zaplanowane są różne działania promujące ideę mediacji. Międzynarodowy Dzień Mediacji (Conflict Resolution Day) to ogólnoświatowe święto służące popularyzacji wiedzy związanej z metodami pokojowego rozwiązywania konfliktów (arbitrażu, mediacji, koncyliacji etc.). Świętu mediacji przyświeca idea promowania wiedzy związanej z pokojowymi metodami rozwiązywania konfliktów, a także promowania mediacji jako skutecznego narzędzia rozwiązywania sporów w szkołach, rodzinach, zakładach pracy, instytucjach władzy. W Polsce pierwsze obchody Międzynarodowego Dnia Mediacji zorganizowano w 2008 roku. W 2013 roku Ministerstwo Sprawiedliwości zaproponowało mediatorom, aby z okazji Międzynarodowego Dnia Mediacji obchodzić w Polsce Tydzień Mediacji (od poniedziałku do soboty w tygodniu, w którym przypada trzeci czwartek października).
ADR – alternative dispute resolution
Wezwanie do polubownego załatwienia sprawy odnotowujemy już w Piśmie Świętym. Ugodowe rozwiązywanie sporów posiada długą tradycję również w Polsce i było stosowane jako tzw. procedura jednania. Warto podkreślić, iż sposoby reagowania na istniejący spór podlegają nieustannej ewolucji i dostosowaniu do potrzeb i tradycji kulturowej danego państwa. Najczęściej jednak odróżniane są formy podstawowe ADR, do których zaliczamy: negocjacje (negotiations); koncyliację (conciliations); mediację (mediations) i arbitraż (arbitration) oraz hybrydowe formy pochodne, stanowiące zazwyczaj połączenie elementów wybranych form podstawowych. Korzystanie z alternatywnych form rozwiązywania konfliktów może w znaczący sposób wpłynąć na koszty prowadzonych postępowań sądowych, ale także zwiększyć poczucie sprawiedliwości społecznej i bezpieczeństwa zwykłym obywatelom. Dlatego tak ważnym jest, aby w granicach przewidzianych przepisami prawa, strony konfliktu same mogły mieć wpływ na rozstrzygnięcie swojego sporu, co może nastąpić na drodze postępowania mediacyjnego. Jeżeli stosowanie ADR stałoby się powszechnością, to zwiększyłoby to społeczne poczucie sprawiedliwości. Obywatel wiedziałby, iż jest podmiotem prawa, a w przypadku popełnienia na jego osobie przestępstwa, znaczenie ma nie tylko czyn zabroniony, ale także jego krzywda i konieczność jej rekompensaty.
Mediacja jako skuteczne narzędzie rozwiązywania sporów
Mediacja będąc podstawową formą ADR, często nawet z nią utożsamianą, może nieść za sobą pozytywne skutki, już nie tylko na gruncie finansowym, ale i społecznym. W drodze mediacji nie ma możliwości merytorycznego rozstrzygania sporu, ponieważ jej istota sprowadza się jedynie do polubownego rozwiązania istniejącego pomiędzy stronami konfliktu. Dlatego tak ważny dla skuteczności procesu mediacyjnego jest udział wyspecjalizowanej osoby trzeciej, która poprzez profesjonalizm może umożliwić stronom wyrażenie swoich emocji i odczuć, często będących zarzewiem konfliktu. Proces mediacji może doprowadzić do zrozumienia aksjologii sporu oraz zapoznania się z tym, co ma do powiedzenia druga strona konfliktu.
„To właśnie konflikty odsłaniają wyznawane przez nas wartości” Bernard Beckett, Genezis
Mediacja po wyroku w polskim systemie prawa
Samo pojęcie mediacji nie posiada legalnej definicji. Ogólnie można określić, iż jest to próba doprowadzenia do ugodowego, satysfakcjonującego strony rozwiązania sporu na drodze dobrowolnych negocjacji, prowadzonych przy udziale trzeciej osoby - neutralnego i bezstronnego mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga w dojściu do porozumienia. Mediacja w szeroko rozumianym polskim prawie karnym odzwierciedla współczesne tendencje do kładzenia nacisku na sprawiedliwość naprawczą i odchodzenie od modelu retrybutywnego1. Instytucje mediacji wprowadzono do rodzimego prawa karnego w dniu 6 czerwca 1997 r. Obecnie instytucja mediacji jest unormowana w dziale I – Przepisach wstępnych Kodeksu postępowania karnego. Ustawodawca dokonał przeniesienia przepisu, który wcześniej był umieszczony w części dotyczącej postępowania przygotowawczego. Przepis art. 23A § 1. K.p.k. W aktualnym brzmieniu został wprowadzony ustawą z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych. Umieszczenie niniejszej regulacji w części zawierającej generalne zasady, jakimi mają kierować się organy postępowania karnego oznacza, że może mieć on zastosowanie do każdego etapu procesu karnego.
Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Lublinie i Zakład Karny w Hrubieszowie
Projekt pn. „Pilotaż programu wdrażającego ideę sprawiedliwości naprawczej na terenie Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie” realizowany był w okresie od czerwca 2020 r do czerwca 2022 r. we wszystkich jednostkach organizacyjnych Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Lublinie. Finansowany był ze środków Funduszu Sprawiedliwości, w pełni realizując jego założenia z uwagi na ujęty obszar tematyczny. Głównym celem projektu było zmniejszenie powrotności do przestępstw oraz poprawa sytuacji osób pokrzywdzonych przestępstwem. Projekt kładł nacisk na wsparcie i rozwój systemu pomocy dla osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz skuteczną readaptację skazanych, a narzędziem, które wspiera ten cel jest mediacja. Służył też rozpowszechnieniu idei mediacji oraz wykorzystaniu jej jako formy sprawiedliwości naprawczej.
W ramach Międzynarodowego Tygodnia Mediacji w tutejszej jednostce penitencjarnej realizowany jest program resocjalizacyjny ,,Mediacje po wyroku”. Głównym celem programu jest zwiększenie poziomu gotowości do zadośćuczynienia osób odbywających karę pozbawionych wolności jako podstawy do konstruktywnego rozwiązywania konfliktów w toku postępowania mediacyjnego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Strony, aby mogły rozwiązać konflikt w sposób konstruktywny, przeprosić oraz naprawić swoje błędy, muszą charakteryzować się odpowiednim poziomem kompetencji społecznych. W związku z tym jednym z wymiarów programu jest rozwijanie wybranych deficytowych kompetencji społecznych osób pozbawionych wolności. Warte przywołania w tym miejscu są podstawowe cele wykonywania kary pozbawienia wolności, które wskazuje swoją treścią przepis art. 67 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego stanowiący, iż „wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa”. Za społecznie pożądany przejaw odpowiedzialności należy uznać chęć naprawienia wyrządzonych własnym postępowaniem szkód, co może być podłożem do uzyskania poczucia społecznej sprawiedliwości osobom, które w wyniku popełnionych czynów zostały narażone na największe straty. Podstawą gotowości skazanych do zadośćuczynienia jest przejęcie przez nich odpowiedzialności za swoje postępowanie. Jednakże, zwłaszcza dorośli sprawcy czynów karalnych, często stosuję technikę odrzucenia odpowiedzialności. Udział sprawców w spotkaniach mediacyjnych może spowodować, że uświadomią sobie krzywdę, jaką wyrządzili osobom pokrzywdzonym, a w konsekwencji poniosą odpowiedzialność za swoje działanie poprzez zadośćuczynienie lub naprawienie szkody. Zadośćuczynienie daje możliwość przejęcia odpowiedzialności za swoje zachowanie, co z kolei ułatwia proces inkluzji społecznej osób nieprzestrzegających norm prawnych i ich późniejszą reintegrację.
Możliwość uczestnictwa na każdym etapie tego procesu pozwala nam kontrolować jego efekt – czyli wypracowane rozwiązanie. Nie jest przy tym obowiązkowa, więc nie musimy się zgadzać na wszystko. Jeżeli w ramach mediacji nie dojdzie się do żadnych rozsądnych wniosków, to zawarcie ugody nie jest obligatoryjne. Należy jednak podkreślić, iż najlepsze warunki do opanowania konfliktu tworzy się poprzez ich kompleksowe rozstrzyganie, a w sądzie często nie ma na to czasu i proceduralnych możliwości.
Dlatego tak ważnym jest, aby w granicach przewidzianych przepisami prawa, strony konfliktu same mogły mieć wpływ na rozstrzygnięcie swojego sporu, co może nastąpić na drodze postępowania mediacyjnego. Mediacja, której stroną jest osadzony w zakładzie karnym może być również odpowiedzią na przejawiane przez ogół skazanych obawy przed powrotem do domu, strach przed odtrąceniem tak przez rodzinę, jak i społeczeństwo lokalne. Mediacja pozwoliłaby takiemu skazanemu na rozwiązanie swoich spraw, wykazanie się wolą zrekompensowania społeczeństwu wyrządzonych swoim bezprawnym postępowaniem szkód. Nasuwa się tu na słynna sentencja Sokratesa „Mów abym Cię zobaczył” i właśnie być może tego trzeba – rozmowy – aby w stosunku do skazanego można było rozpocząć zupełnie nowy etap resocjalizacji i przygotowania do życia po zwolnieniu.
Mediacja już w czasie wykonywania wyroku umożliwia takim skazanym podjęcie prób unormowania spraw i to nie tylko tych, przez które już odbywają karę. Najistotniejsza w kwestii pozytywnych wyników mediacji jest zgodna wola obu stron wyrażająca wolę rozstrzygnięcia konfliktu.
opracowanie: ppor. Damian Fedziuryna
grafiki: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/mediacje
Literatura i materiały źródłowe:
1. Korybski A., Alternatywne rozwiązywanie sporów w USA. Studium teoretycznoprawne, Lublin 1993;
2. Kalisz A., Zienkiewicz A., Mediacja sądowa i pozasądowa zarys wykładu, Warszawa 2004;
3. Gmurzyńska E., Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym –zastosowanie w Europie i w Polsce, Warszawa 2007;
4. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2008;
5. Poznaniak W., Zaburzenia w uspołecznianiu u przestępców. Analiza niektórych mechanizmów psychologicznych, Poznań 1982.
6. Consedine J., Sprawiedliwość naprawcza. Przywrócenie ładu społecznego, Warszawa 2004.
7. Ustawa z dnia 10 stycznia 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania karnego, ustawy o świadku koronnym oraz ustawy o ochronie informacji niejawnych;
8. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy;
9. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego;
10. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/mediacje;
11. https://sw.gov.pl/jednostka/zaklad-karny-w-hrubieszowie
12. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/mediacje
13. https://mediacjaisprawiedliwoscnaprawcza.pl/